پژوهش نیروی محرکه توسعه / ارزش پژوهش در اسلام

این فضای جدید و نوظهور که خود برخاسته از تعاملات عمیق "میان تمدنی" و "میان فرهنگی" است، نیازها، اندیشه‌ها، مسائل و مشکلاتی را به همراه دارد که به نوبه خود توسعه علم و اندیشه را می ‌طلبد.
 

در این مسیر، اندیشه‌های ژرف، در قالب پژوهشهای بنیادین صورت بحث پذیر به خود می‌ گیرند و دستمایه انجام پژوهشهای کاربردی می ‌شوند تا خواستها و نیازها را پاسخ گویند و راه‌ حلهای بهتر و بیشتری برای مسائل و مشکلات جوامع بشری پیشنهاد کنند و همینجاست که نقش مؤثر و سهم بسزای بخش تحقیقات در روند تحولات جوامع آشکار می‌ شود.
‌

تعریف پژوهش/ تاریخچه پژوهش و روز پژوهش

پژوهش، به معنای عام، بررسی یا کاوشی سخت کوشانه و به معنای خاص، تحقیق و تجربه‌ای جامع،  با هدف‌ کشف واقعیتهای نو و تفسیر درست این واقعیتها، تجدید نظر در نتیجه‌ گیریها، نظریه‌ ها و قوانین پذیرفته شده در پرتو واقعیتهای کشف شده و به کارگیری عملی نتیجه ‌گیریها، نظریه‌ ها و قوانین جدید است.
 

در معنایی دیگر، پژوهش فرایند رسیدن به راه حلهای قابل اطمینان، از طریق گردآوری، تحلیل و تفسیر داده‌ها، به گونه‌ ای برنامه‌ ریزی شده و نظام ‌مند است.
 

پس از پیروزی انقلاب شکوهمند اسلامی ایران، به منظور گسترش فرهنگ پژوهش در جامعه، روز 25 آذر از سوی شورای فرهنگ عمومی کشور به نام "روز پژوهش" نامگذاری شد؛ وزارت علوم، تحقیقات و فناوری نیز از سال 1379 چهارمین هفته آذرماه را به نام "هفته پژوهش" نامگذاری کرد و از سال 1384 این نام به هفته "پژوهش و فناوری" تغییر یافت.
 

ارج نهادن به مقام شامخ پژوهشگران و تجلیل از پژوهشگران برتر، شناسایی و طرح مشکلات و چالشهای پیش روی و ارتقا سطح پژوهش و فناوری در کشور از جمله اهداف این اقدام بود. در این راستا هر سال مراسم هفته پژوهش با مشارکت بیشتر دستگاه‌های اجرایی کشور برگزار می‌ شود. تقدیر از مقالات برتر، تقدیر از پژوهشگران‌ نمونه، تقدیر از مدیر تحقیق نمونه، تقدیر از پروژه‌ های برتر و انتشار کارنامه پژوهشی در هر سال از مهمترین برنامه‌ های این هفته است.
 

گذشته پژوهش در ایران تاریخچه ای روشن است

تاریخ پژوهش در دیار ما آن قدر درخشان و روشن است که بسیاری از دانشمندان امروزی، حتی در پیشرفته ترین کشورها چشم به ستارگان عالم پژوهش در تاریخ این دیار دوخته اند و از نور آنان بهره می گیرند؛ عالمانی بزرگ، دانشمندانی وارسته و برجسته که در علومی مختلف تبحر داشته، استادانه پوسته های جهل را می شکافتند وبه عمق داناییها دست می یافتند. کسانی چون ابن سینا، خواجه نصیر طوسی، ابوریحان بیرونی و چه بسیار از دانشمندان که نه فقط از علوم مادی بهره مند بودند، بلکه ازعلوم الهی نیز بی نصیب نبودند و اینک بر ماست که آثار گرانقدرشان را ارج نهیم و از آن بهره بجوییم.
 

اهمیت پژوهش/ پژوهش لازمه توسعه

پژوهش یکی از اساسی ترین نیازها برای نیل به پیشرفت و توسعه همه جانبه یک کشور است تا جایی که می توان گفت، قدرت و استقلال هر کشوری بر پژوهش و تولید علم استوار است.
 

بنابراین، نوع و سطح فعالیتهای پژوهشی یکی از شاخصهای اصلی توسعه و پیشرفت محسوب می‌شود و موفقیت در تمام فعالیتهای مربوط به توسعه از جمله صنایع، کشاورزی و خدمات به نحوی به گسترش فعالیتهای پژوهشی بستگی دارد؛  پژوهش یکی از محورهای مهمی است که ضامن پیشرفت و توسعه پایدار در هر کشور به شمار می ‌آید.
 

پیشرفت بخش تحقیقات با توسعه فراگیر و پایدار در هر کشور، رابطه مستقیم دارد

تحولات زندگی بشر در قرن بیستم نشان از گسترش روز افزون اهمیت علم و تحقیق داشت، به ویژه در نیمه  دوم این قرن، کشورهای صنعتی و در حال توسعه  با آگاهی از نقش پژوهش در خلق فن‌آوری و شتابدهی برای توسعه، عمده توجه خود را صرف تقویت و ارتقای بخش تحقیق کرده اند. از این رومی‌توان گفت،  بین پیشرفت بخش تحقیق و شتاب توسعه فراگیر و پایدار در هر کشور، ارتباط مستقیمی برقرار است.
 

نقش پژوهش در توسعه همه‌جانبه پایدار چنان برجسته و انکارناپذیر است که می‌توان آن را بدون تردید نیروی محرک توسعه در همه حوزه‌ها اعم از فرهنگ، اقتصاد، سیاست و جامعه دانست.
 

اگر پژوهشی صورت نگیرد، دانش بشری افزایش نخواهد یافت و دچار سکون و رکود خواهد شد؛ بدون انجام پژوهش، امور آموزشی نیز از پویایی و نشاط لازم برخوردار نخواهد بود. ازاین رو یکی از عوامل اساسی پیشرفت در کشورهای توسعه یافته، توجه خاص به امر پژوهش است. اصولاً پیشرفت و توسعه، ارتباط مستقیمی با تحقیقات علمی دارد و رشد و توسعه کشورهای پیشرفته در نتیجه سرمایه‌گذاری در بخش پژوهش است. حجم وسیع پژوهشهای علمی در کشورهای توسعه یافته صنعتی گویای این واقعیت است.
 

پژوهش،  گذر از لایه های جهالت و دریافت روشنایی علم است

پژوهش یعنی غواصی در رویای ژرف و بی پایان دانش؛ پژوهش پروازی است به سوی دانایی و گذر از لایه لایه ابرهای جهالت و دریافتن روشنای علم؛ پژوهش، شکافتن پوسته های جهل و رسیدن به واقعیتهاست و در این میان هرچه تلاش وسیع تر و عمیق تر باشد،نتیجه بیشتر و بهتر است. هرچه بیشتر غوص کنیم و در غواصی هرچه ماهرانه تر عمل کنیم، مروارید بیشتری صید می کنیم و هرچه از تجاربِ دانشمندان و عالمان بیشتر بهره بگیریم، زودتر به گوهر دریای علم می رسیم.
 

ارزش پژوهش در اسلام/ مداد علما برتر از خون شهداست

دین اسلام اقیانوسی بی کران از دانایی و علوم مختلف را بر روی انسان می گشاید. اهمیتی که دین اسلام به اندیشه، علم آموزی و پژوهش داده است بسیار شایان توجه است. کتابهای مذهبی از قرآن و نهج البلاغه گرفته تا سایر کتابهای حدیث، سرشار از علوم مختلف و دانستنیهای گوناگون است و بر عهده دانشمندان اسلامی است که در این اقیانوس بی کران غواصی کرده و مرواریدی از دانایی به قدر توان خود به جامعه اسلامی هدیه کنند.
 

اسلام  برای پژوهش و جستجو در عالم علم اهمیتی ویژه و وافر قائل است، تا آنجا که مداد علما را برتر و والاتر از خون شهدا می داند و دانش اندوزی و طلب علم را از نماز و روزه و حج و جهاد در پیشگاه خدا بهتر و عزیزتر می شمرد. معجزه برتر پیامبر ما کتاب آسمانی اوست و جمله آغازی آن که خداوند بدان با رسولش سخن گفت ، امر به خواندن است. رسول خدا و جانشینان گرانقدرش حامل همه علوم الهی بر روی زمین هستند و آبشارهای سرشار و جاری کلامشان سفره های عظیم دانایی را در برابر ما گشوده است.
 

پژوهش و علم آموزی در کلام معصومان(ع)

آن که قدم به دیار پر نور علم می گذارد و بال به سوی آسمان دانستن و شناختن می گشاید، آنگاه به نور راه می یابد که شایسته چنین گام نهادن و بال گشودنی باشد. در کلام روشن رسول اکرم حضرت محمّد(ص) جستجوگر راستین چنین توصیف شده است: آن که علم را برای خدا بخواهد هیچ دری از علم بر او گشوده نگردد جز آنکه در نفسش فروتنی افزون شود، با مردم تواضع بیشتر کند، ترسش از خدا فزونی گیرد و اجتهادش در دین وسعت یابد. او کسی است که علم را بیاموزد و بیاموزاند.
 

اما آنکه علم را برای دنیا بخواهد یا برای منزلتی در میان مردم یا مقامی نزد سلطانی، دری از علم بر او گشوده نگردد، جز آنکه خود را بزرگ پندارد، در میان مردم تکبر کند، نسبت به خدا مغرور شود و در دین جفا کند. او کسی است که از علم نه خود سود کند و نه دیگری را سود می بخشد.
 

پژوهش عنصر نجات دهنده انسان و عامل بلوغ و دست یافتن به زندگی آرمانی

با این اوصاف، تحقیق و پژوهش را می ‌توان عنصر نجات دهنده انسان و عامل بلوغ و دست یافتن وی به زندگی آرمانی دانست.

امروزه همه کشورهای جهان برای دست یافتن به اهداف  و آرمانها، پیشرفت و توسعه، اختراع و ابتکار و روشهای بهینه زندگی، تنها از پژوهش و تحقیق سود می ‌جویند.
 

به دلیل اهمیت تحقیق و پژوهش و نقش آن در آگاهی مردم، همواره کشورهای استعمارگر از رشد و شکوفایی این مقوله در کشورهای در حال توسعه ممانعت به عمل می ‌آورده و می‌ آورند. سند حقیقی این مدعا، دست و پا زدنهای پی ‌در پی استعمار در جلوگیری از دستیابی ایران به انرژی هسته‌ای و محروم نگه ‌داشتن کشورهایی همچون ایران، از این دانش نوین است.
 

آنها می‌ دانند که ارمغان تحقیق و پژوهش، هوشیاری، آگاهی، فرار از سلطه، پیشرفت و توسعه است، پس فقدان آن در هر جامعه، مناسب‌ترین راه برای سلطه است که این امر، آن جامعه را از هر گونه نوآوری و بروز خلاقیت باز می دارد؛ از همین روست که جوامع گوناگون، تربیت محقق و پژوهشگر و ارج نهادن به زحمات آنها را در دستور کار خود قرار داده اند.

...................................

خدیجه سیاسر نژاد